Evaluatie Coffeeshop Casa en het softdrugsbeleid Zoetermeer

De politie controleert de CASA op de naleving van de voorschriften. Het gaat hierbij om de AHOJ-G criteria, de handelsvoorraad en de gescheiden verkoop van alcohol en cannabis. De politie controleert in de CASA of er niet meer dan de toegestane handelsvoorraad van 500 gram cannabis aanwezig is. Daarnaast wordt gecontroleerd op de aanwezigheid van harddrugs. Tevens wordt opgemerkt dat medewerkers van de politie soms ook observerende onderzoeken uitvoeren. Op deze wijze wordt gecontroleerd op eventuele onrechtmatigheden bij de verkoop van cannabis bij de CASA (bijvoorbeeld verkoop aan minderjarigen). Ook worden controles uitgevoerd in het Klein café 'De CASA'. Met name het gebruik van cannabis door minderjarigen (jonger dan 18) en het gebruik van harddrugs in het café krijgen bijzondere aandacht bij deze controles. Tevens biedt de permanente videobewaking bij de CASA de politie de mogelijkheid vermeende onrechtmatigheden naderhand te controleren. De politie houdt het OM en de Raadscommissie Bestuurszaken op de hoogte via tweemaandelijkse sturingsrapportages over de CASA en softdrugsverwante zaken. Deze rapportage wordt behandeld in de (tweemaandelijkse) lokale driehoek.

Bij de Regiopolitie Haaglanden bestaat enige onduidelijkheid over het handhavingsbeleid zoals dat door de politie dient te worden uitgevoerd. De verantwoordelijkheden zijn niet duidelijk omschreven, terwijl concrete afspraken over de bestuurlijke en politiële reactie bij overtreding van de voorschriften ontbreken. Eveneens ontbreekt een protocol voor de handhaving van de op zichzelf duidelijke regels binnen het gemeentelijke gedoogbeleid. Zo is bijvoorbeeld niet omschreven wat het geplande aantal bezoeken van toezichthouders aan coffeeshop de CASA moet zijn. Tevens is niet helder welke reactie bestuur en OM geven wanneer overtreding van een regel, bijvoorbeeld de verkoop aan een minderjarige, wordt geconstateerd.

De naleving van de AHOJ-G criteria, de regels ten aanzien van de handelsvoorraad en de gescheiden verkoop van alcohol en cannabis, worden volgens de geïnterviewde medewerkers van de politie vier tot vijf keer per maand gecontroleerd. Ook volgens de vertegenwoordiger van de CASA controleert de politie zeer regelmatig in en rondom de CASA ('soms twee keer per week, soms één keer in de twee maand'). Zo worden klanten die cannabis hebben gekocht bij controles verzocht zich na aanschaf van cannabis te legitimeren bij politiefunctionarissen die zich op enige afstand van de CASA hebben opgesteld. Hierdoor kan met name op leeftijd worden gecontroleerd.

Vertegenwoordigers van de politie stellen dat de politie te weinig instrumenten (wetgeving) heeft om te controleren. Voor uitgebreide controles (doorzoeking) heeft men een machtiging nodig van de hulpofficier van justitie. Indien de politie niet de volledige medewerking van het personeel van de CASA zou krijgen, schiet de wet momenteel tekort om adequaat te kunnen controleren.

Medewerkers van de Regiopolitie Haaglanden menen dat het handhavingsbeleid onvoldoende is. Zij zijn van mening dat er momenteel formeel te weinig op papier staat. Het gaat hierbij met name om de bestuursrechtelijke en strafrechtelijke reacties op het eventueel overtreden van de voorschriften door de CASA.

In deze paragraaf wordt ingegaan op de juridische aspecten van het softdrugsbeleid in Zoetermeer. Daarnaast wordt ingegaan op de vraag of de CASA de vraag naar softdrugs voldoende kan beantwoorden. Tevens wordt aandacht besteed aan de relatie tussen De Boerderij/SJZ en de CASA ten aanzien van bezoekers en verantwoordelijkheden.

In het discussiestuk van november 1999 over handhaving van het softdrugsbeleid wordt melding gemaakt van de wijziging van de Opiumwet per 21 april 1999 ('Wet Damocles'). Op grond van deze wetswijziging kan de burgemeester ook zonder dat er sprake is van overlast overgaan tot sluiting van een coffeeshop die zich niet houdt aan de voorschriften. Met de genoemde aanpassing van de Opiumwet is het in Zoetermeer gekozen model van het gedogen van één verkooppunt (nog) eenvoudiger te handhaven. Ook aan de relevante rechtspraak zijn geen aanwijzingen te ontlenen dat het in Zoetermeer gekozen model in juridische zin op problemen zou kunnen stuiten.

Volgens een meerderheid van de geënquêteerde gebruikers (70%) zijn de mogelijkheden om in Zoetermeer cannabis te kopen te beperkt. Gevraagd naar coffeeshops, vindt 85% van de gebruikers dat in Zoetermeer onvoldoende coffeeshops zijn, wanneer hier expliciet om wordt gevraagd. Dit blijkt ook uit het feit dat 87% van de ondervraagden zelf wel eens naar omliggende gemeenten gaat om cannabis te kopen. Voor 60% van degenen die naar omliggende gemeenten gaan om cannabis te kopen, is de betere kwaliteit een belangrijk motief. Tevens geeft vier vijfde (79%) van de geënquêteerden aan dat zij vermoeden dat andere gebruikers uitwijken naar omliggende gemeenten. In de literatuur wordt dit wel beschreven als het 'waterbedeffect'. Met name Den Haag wordt vaak genoemd als omliggende gemeente waar cannabis wordt gekocht.

Het bestuur van de Stichting Jongerenwerk Zoetermeer (SJZ) is verantwoordelijk voor alles wat er in De Boerderij gebeurt. Tevens is zij verantwoordelijk voor de goede gang van zaken in en rondom de CASA. Hartjes Tilburg Horeca B.V. pacht ten behoeve van Klein café 'De CASA' ruimte van de SJZ en verzorgt als zelfstandige onderneming de verkoop van cannabis vanuit een van het Klein café afgescheiden loket. De Stichting Jongerenwerk Zoetermeer is als het ware de huisbaas van de CASA. De koppeling van de CASA aan De Boerderij heeft, volgens vertegenwoordigers van De Boerderij en de SJZ, een negatieve invloed op het imago van De Boerderij.

In het eetcafé Full House van De Boerderij is het gebruik van cannabis niet toegestaan, terwijl in de zaal van De Boerderij wel cannabis gebruikt mag worden. Volgens een kwart (23%) van de genquêteerde gebruikers vindt in De Boerderij onderlinge handel in cannabis plaats. Opvallend is dat 17% van hen aangeeft dat er, buiten jeugdvoorstellingen om, ook jongeren onder de 16 jaar worden toegelaten in De Boerderij. Officieel is dit niet toegestaan.

Gebruikers die cannabis kopen bij het loket van de CASA mogen dit gebruiken in het naast gelegen Klein café 'De CASA'. Overigens worden in dit café ook alcoholische dranken geschonken. Deze constructie leidt tot twee kanttekeningen. Ten eerste is, ondanks de fysieke scheiding van het loket waar cannabis wordt verkocht en het café waar alcoholische dranken worden verkocht, de kans groot dat cannabisgebruikers tegelijkertijd alcohol nuttigen. Ten tweede komen minderjarigen (jongeren onder de 18 jaar) op deze wijze relatief makkelijk in aanraking met cannabis.

Het huidige softdrugsbeleid in de gemeente Zoetermeer dateert van het begin van de jaren negentig. Het softdrugsbeleid wordt gekenmerkt door het gedogen van één gecontroleerd verkooppunt, de CASA geheten. De CASA is een verkooppunt bestaande uit een loket in een gebouw waarin tevens De Boerderij is gehuisvest. De Stichting Jongerenwerk Zoetermeer is verantwoordelijk voor de gang van zaken binnen de gehele accomodatie en dus ook de CASA.

Het handhaven van één gedoogd verkooppunt de CASA in de gemeente Zoetermeer lijkt in het algemeen een goed controleerbare en overzichtelijke situatie te zijn. Uit het onderzoek blijkt dat de CASA zich redelijk goed aan de regels houdt. Ook de politie geeft te kennen dat zij tevreden is over de naleving van de regels door de CASA. De CASA speelt zelf een belangrijke rol bij het handhaven van de aan haar gestelde regels. Bij het loket waar cannabis wordt verkocht is een permanente videobewaking aanwezig, zodat alle transacties bij het loket op videoband kunnen worden vastgelegd. Deze videobanden kunnen door de politie worden bekeken wanneer onrechtmatigheden worden vermoed.

Het huidige beleid in Zoetermeer om één verkooppunt te gedogen, is vanuit juridisch oogpunt eenvoudig te handhaven. Ook aan de relevante rechtspraak zijn geen aanwijzingen te ontlenen dat het in Zoetermeer gekozen model in juridische zin op problemen zou kunnen stuiten. Uit de enquête onder gebruikers blijkt echter dat het aantal gedoogde verkooppunten als onvoldoende wordt beschouwd. Hoewel de verkrijgbaarheid van cannabis op zich geen probleem is, is een meerderheid van de gebruikers de mening toegedaan dat er te weinig gedoogde plekken en/of mogelijkheden zijn om cannabis te kopen en te gebruiken.

Wanneer een vergelijking wordt gemaakt tussen de gemeente Zoetermeer en andere gemeenten met een vergelijkbaar inwonersaantal, dan valt op dat Zoetermeer relatief weinig gedoogde verkooppunten van cannabis heeft. De vergelijkbare gemeenten hebben gemiddeld één coffeeshop op 20.000 inwoners.

De aanwezigheid van één gedoogd verkooppunt biedt goede mogelijkheden tot controle en handhaving. Er zit echter ook een schaduwzijde aan dit beleid. Mocht de politie onrechtmatigheden tegenkomen bij de verkoop van cannabis bij dit verkooppunt, dan heeft het sluiten door de burgemeester van deze gelegenheid meer nadelige gevolgen voor de verkrijgbaarheid van cannabis, dan wanneer er sprake zou zijn van meerdere gedoogpunten. De aanwezigheid van meerdere verkooppunten biedt gebruikers alternatieven om aan cannabis te komen, terwijl bij het tijdelijk sluiten van het enige gedoogpunt alle klanten hun heil ofwel bij illegale verkopers zullen moeten zoeken, ofwel moeten uitwijken naar andere gemeenten.

In de literatuur wordt een coffeeshop vaak als volgt omschreven: alcoholvrije horeca-inrichting waar handel in en gebruik van softdrugs plaatsvinden. Strikt genomen is het enige gedoogde verkooppunt in Zoetermeer, de CASA, volgens deze definitie geen coffeeshop. In feite is het een afhaalloket voor cannabis. Daarnaast kunnen in het naastgelegen Klein café 'De CASA', waar alcoholische dranken worden verkocht, jongeren onder de 18 jaar worden toegelaten. De vestiging van een loket voor cannabisverkoop in een jongerencentrum en cannabisverkoop in de vorm van een afhaalloket worden in gemeenten elders in Nederland vaak niet gedoogd. In deze gemeenten geldt veelal het afstandscriterium, hetgeen inhoudt dat ondernemers geen coffeeshop mogen vestigen in de buurt van scholen, wijkcentra en/of jongerencentra.

Uit de evaluatie komt naar voren dat in Zoetermeer behoefte is aan een herbezinning op het softdrugsbeleid. Onderwerpen die hierbij aan de orde zullen moeten komen zijn: